---

DLT

Dağıtılmış defter teknolojisi (distributed ledger technology; “DLT”), ekonomi, toplum ve endüstride organizasyon ve işbirliğini değiştirme potansiyeline sahip bilgi teknolojileri alanında en umut verici yeniliklerden biridir. Dağıtılmış defter teknolojileri, değer yaratma ve yakalama için yeni imkanlar yaratarak, klasik hale gelen ticari işlem kavramlarını yeniden oluşturmaktadır. DLT; verilerin, bir ağ üzerinde bulunan birden fazla alanda erişilebilir, güncellenebilir, doğrulanabilir olmasına imkan sağlayan, merkeziyetsiz, teknolojik altyapıdır. Bir tür konsensüs mekanizması olarak tanımlanır. Merkeziyetsiz yapılarda herhangi bir otorite söz konusu olmadığı için verilerin fikir birliği içerisinde saklanması, erişilmesi, güncellenmesi ve doğrulanması gerekir.

Dağıtılmış defter teknolojisi , Bitcoin ve blok zinciri teknolojisinden önce de var olan bir kavramdır. 1992 yılında Bayer, Haber ve Stornetta kriptografik hash işlevlerini ve Merkle ağaçlarını kullanarak dağıtılmış sistemlerde dijital verilere verimli ve güvenli bir şekilde zaman damgası eklemek için kriptografik olarak bağlantılı veri blokları zinciri fikrini ortaya atmıştır. Bununla birlikte, bu gelişmeler, kripto para birimleri ve daha genel olarak blok zinciri teknolojilerinin aksine çok daha az ilgi görmüştür. Daha sonrasında kripto para birimleri ve blok zincirine duyulan ilgi, DLT sistem türlerinin ve uygulamalarının hızlı bir şekilde gelişmesine neden olmuştur.

ÖZELLİKLERİ

Dağıtılmış bir defterde, kişinin takip etmek istediği şeylerin listesi sadece tek bir merkezi yerde depolanmamaktadır. Bunun yerine, aynı deftere ait birden fazla kopya farklı taraflarca aynı anda tutulur. Başka bir deyişle, dağıtılmış bir defter fiziksel olarak merkezden uzaklaştırılmıştır. Ağdaki birçok kuruluş, aynı deftere ait bir kopyayı saklar, böylece bir kopyanın imhası, defterin tamamının imha edilmesiyle sonuçlanmamaktadır.

Dağıtılmış defterler aracılığıyla izlenen dijital (para, tahvil, hisse senetleri, arazi vb.) veya araçlara ilişkin unvanlar gibi fiziksel veya veri kontrolü gibi maddi olmayan varlıklar, defteri kebir dijital haklarının izinsiz kopyalarının yaratılmasını ve diğer tarafın bilgisi olmadan aynı anda birden fazla tarafa satılmasına engel olmaktadır.

Dağıtılmış defterlerdeki girişlerin her zaman güncel olmasını sağlayan varlıklar aracılığı ile ayrıca bu girişlerin doğruluğu da sağlanmaktadır.

DLT ile internet aracılığıyla yapılan işlemlere olan güven artmıştır. Bununla birlikte, kullanıcılara yeni bir veri erişim özgürlüğü sunmakta ve ilk kez tahrif edilemez dijital varlıkların yaratılmasını mümkün kılmaktadır.

BAZI DLT TEKNOLOJİLERİ

Hedera Hashgraph Hashgraph, Swirlds tarafından geliştirilmiş patent sahibi bir dağıtılmış defter teknolojisidir. Lisp ve Java Yeni nesil dağıtılmış defter teknolojileri programlama dili kullanılarak geliştirilmiştir. Blok zinciri teknolojisinden farkı kullandığı fikir birliği algoritması ve Directed Acyclic Graph (DAG) veri yapısını kullanmasıdır. Hashgraph, blok zincirindeki PoW ve PoS gibi iş kanıtı algoritmalarını kullanmamaktadır. Bu sayede işlem sayısı ve ölçeklenebilirlik arttırılabilmektedir. İş kanıtı yerine random gossip protokolü ve sanal oylama (virtual voting) fikir birliği algoritmasını kullanmaktadır. Hashgraph ağında gerçekleşen her işlem olay olarak adlandırılmaktadır. Her bir olay zaman damgası, kendinden önceki iki olayın karması, işlemler ve elektronik imza bilgilerini içermektedir. Random gossip protokolü ile veri deftere eklenmeden önce doğrulama için işlemin zaman damgası komutu düğümlere rastgele olarak dağıtılır.

DAG (Directed Acyclic Graph) Directed Acyclic Graph herkesin kullanımına açık dağıtık defter teknolojisidir. Directed Acyclic Graph teknolojisinde verilerin ağa eklenebilmesi için bloklar ve madenciler bulunmadığından işlem ücreti yoktur. İşlemler bir doğrusal zincir olarak tutulmamaktadır. İşlemler doğrusal olmayan şekilde kaydedilmektedir. Kullanılan mutabakat protokolünde her işlem önceki iki işlemi doğrulamakta ve işlem bilgisini kaydetmektedir.

Holochain Holochain, herkesin kullanımına açık dağıtık defter teknolojisidir. Holochain, blok zincirinden farklı olarak tek bir zincir yerine katılımcıların ayrı zincirler oluşturmasını esas almaktadır. Blok zinciri teknolojisinde ağdaki tüm katılımcılar için ortak tek bir zincir üzerinden işlem yapılırken Holochain’de katılımcılar genel ağın bir parçası olarak verileri kendi yerel zincirlerinde saklamaktadır. Katılımcılar ağdaki verilerin tümü yerine sadece kendi işlemlerini kaydeder. Yerel zincirlerin doğruluğu Distrubuted Hash Table (DHT) ile sağlanmaktadır.

Tempo Dağıtık Defter Teknolojisi Tempo dağıtık defter teknolojisi verileri ağdaki birçok düğüm arasında dağıtmak için parçalama (sharding) yöntemini kullanır. Tempo dağıtık defter teknolojisinde fikir birliğine varmak için Lemport’s Logical Clocks kullanılmaktadır. Herhangi bir işlem kaydedilirken mantıksal saat numarası da beraberinde kaydedilmektedir. Her düğüm tanık olduğu her işlem için kendi mantıksal sayacını bir artırmaktadır. Mantıksal saat sisteminin kullanılmasının nedeni dağıtık sistemlerde fiziksel saatin kullanılmasının güvenilir olmamasından kaynaklıdır. Tempo mantıksal saatleri, katılımcının defterde yeni ve doğrulanmış bir işlem gördüğünde 1’lik artışlarla yukarı doğru sayan akıllı sayaçlardır. Katılımcılar kendi parçalarındaki bilgilerin güncelliğini senkronize edebilmek için Gossip protokolünü kullanmaktadır.

GELECEĞE BAKIŞ

Piyasa düzenleyici ve katılımcıları, DLT’nin baskınlığını mümkün kılmak ve piyasa istikrarını korumak arasında tatmin edici bir denge kurabildiği takdirde DLT’nin uygulanmasında umut verici birçok fırsat bulunmaktadır. Gelecekte, DLT’yi baz alan sistemlerin yatırım ürünlerinde birim satın alma maliyetini önemli ölçüde azaltarak mikro yatırım gibi yeni hizmetleri etkinleştirme ihtimalleri vardır. Ayrıca DLT, ürün geliştirme ve müşteri hizmetlerini iyileştirme ve daha hızlı hale getirme potansiyeline sahiptir. Böylece yeni ürün türlerinin oluşumunu destekler.

DLT’nin gelecekte görülecek bir başka fırsatı ise fon piyasasındaki fırsatlarıdır. Fon piyasasında, varlık yöneticileri ve varlık hizmeti veren firmalar için paha biçilmez bir veri kaynağı oluşturmaktadır.